Alergia oznacza z greckiego „inną reakcję". Alergia to reakcja nadwrażliwości, której dochodzi do nieprawidłowej odpowiedzi układu odpornościowego organizmu na niegroźny zazwyczaj czynnik.

Większość ludzi ma co najmniej jedną reakcję alergiczną w ciągu swojego życia. Występowanie alergii stale się zwiększa. Obecnie na choroby alergiczne cierpi połowa Polaków, rośnie liczba chorych na astmę (w Polsce może chorować nawet 4 mln osób). Zwiększa się też liczba substancji wywołujących alergię, liczba znanych alergenów to już kilkadziesiąt tysięcy substancji.

Przyczyny rozwoju alergii nie są do końca jasne. W powstanie i rozwoju chorób alergicznych bierze się pod uwagę:

• tło genetyczne – od 40% do 80% chorych dziedziczy skłonność do chorób alergicznych (atopię), jeżeli oboje rodzice mają alergię, dziecko najprawdopodobniej będzie alergikiem (prawdopodobieństwo ponad 60%).
• styl życia – nadmierna czystość eliminuje kontakt z czynnikami, z którymi wcześniej mieliśmy codziennie do czynienia, a gdy do tego kontaktu już dojdzie rozwijają się reakcje alergiczne. Tłumaczy to rosnącą liczbę alergii w krajach rozwiniętych.
• czynniki środowiskowe – tworzywa sztuczne, pokarmy otrzymywane z wykorzystaniem czynników chemicznych, dym papierosowy, spalin i pyły. Ponadto zmiany klimatyczne wywołują zmiany w sezonie pylenia roślin, co nasila objawy u osób uczulonych na pyłki.

Wyróżnia się kilka typów reakcji alergicznych. Z klinicznego punktu widzenia najistotniejsze są alergia typu I (natychmiastowa, zależna od przeciwciał klasy IgE) – w tym mechanizmie na ogół dochodzi do rozwoju objawów po ekspozycji na alergeny wziewne i pokarmowe oraz typu IV (późna) – odpowiada za kontaktowe zapalenie skóry.

Najczęściej występujące alergeny inhalacyjne (dostające się do organizmu drogą wziewną) to:

• roztocza,
• pyłki roślin,
• sierść zwierząt,
• zarodniki grzybów pleśniowych.

Alergie miejscowe najczęściej dotyczą:

• nosa (nieżyt nosa, zapalenie śluzówki),
• oczu (łzawienie, zapalenie spojówki),
• skóry (wysypki, bąble, świąd),
• dróg oddechowych (świszczący oddech, duszność),
• przewodu pokarmowego (nudności, biegunki).

Alergiczne reakcje ogólnoustrojowe są rzadkie i dotyczą zazwyczaj uczuleń na jady owadów błonkoskrzydłych (pszczoły, osy, szerszenie). Mają zazwyczaj charakter anafilaksji i mogą prowadzić do niewydolności oddechowej czy krążeniowej. Przy braku odpowiedniej pomocy osobą użądlona może nawet umrzeć.

Na ogół spotykane objawy najczęstszych rodzajów alergii to:

• alergia na roztocza - poranne uczucie zatkania nosa i spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła. W przypadku nieleczenia alergii na roztocza mogą pojawić się objawy astmy, atakującej głównie w nocy.
• alergia na pyłki roślin – katar surowiczy, napadowe kichanie, świąd nosa, łzawienie oczu, niekiedy zmiany wypryskowe na skórze.
• alergia na sierść zwierząt – zaczerwienienie i łzawienie oczu, niekiedy katar i kichanie. Objawy mogą też pojawić się w reakcji na złuszczony naskórek, ślinę czy mocz zwierzęcia, dlatego występują nawet, kiedy zwierzęcia nie ma w pomieszczeniu, w którym przebywa osoba uczulona.
• alergia na pleśnie - zapalenie krtani, świszczący oddech, duszności, nieżyt nosa.
• alergie pokarmowe - pokrzywka, atopowe zapalenie skóry, nudności, biegunki.

Te same alergeny mogą wywoływać różne objawy chorobowe. Objawy alergii mogą przypominać przeziębienie, podrażnienie skóry, zatrucia pokarmowe czy infekcyjny nieżyt nosa. Dlatego w każdym przypadku konieczna jest konsultacja alergologa, który za pomocą odpowiednich badań może ustalić charakter i przyczynę alergii.

Alergiczny nieżyt nosa
Alergiczny nieżyt nosa (ANN) jest następstwem stanu zapalnego błony śluzowej, w rozwoju którego biorą udział przeciwciała IgE. Obecnie choroba ta występuje u 10-30% populacji, a badania wskazują, że częstość występowania ANN zwiększa się na całym świecie. ANN jest czynnikiem rozwoju astmy.

Alergiczne zapalenie spojówek
Alergiczne zapalenie spojówek to choroba alergiczna o takim samym znaczeniu klinicznym jak astma alergiczna i alergiczny nieżyt nosa. Obejmuje różne odrębne jednostki chorobowe, począwszy od łagodnych postaci zależnej od IgE nadwrażliwości na alergeny wziewne aż do zapalenia spojówki i rogówki przebiegających z ciężkim zapaleniem alergicznym i z zajęciem rogówki, co może prowadzić do trwałego uszkodzenia gałki ocznej i nawet utraty wzroku.

Astma
Astma jest trwającym całe życie przewlekłym zapalnym schorzeniem dróg oddechowych, powiązanym z różnymi zmianami strukturalnym, występującym u dzieci i dorosłych w każdym wieku. W chorobie tej stwierdza się nadreaktywność i obturację oskrzeli, które często ustępują albo spontanicznie albo pod wpływem leczenia. Niekontrolowana astma może być przyczyną śmierci. Może znacząco zakłócać zwykłą aktywność, istotnie wpływając na jakość życia poszczególnych osób.

Atopia, czyli genetyczna predyspozycja do rozwoju nadwrażliwości na powszechnie występujące alergeny wziewne z udziałem IgE, jest najczęściej wykrywanym czynnikiem predysponującym do rozwoju astmy, zwłaszcza u dzieci. Aktualnie najbardziej skutecznymi lekami przeciwzapalnymi stosowanymi w leczeniu przewlekłej astmy są wziewne kortykosteroidy.

Atopowe zapalenie skóry
Atopowe zapalenie skóry jest najczęstszą przewlekłą zapalną chorobą skóry o zróżnicowanym spektrum klinicznym. Atopowe zapalenie skóry jest często pierwszym objawem chorób z kręgu atopii. Wczesna interwencja może zwolnić lub zahamować marsz atopowy.

Alergia pokarmowa
Alergie pokarmowe, czyli reakcje nadwrażliwości na pokarm, o udowodnionym mechanizmie immunologicznym dotykają 6% dzieci oraz 2-4% dorosłych. 220-250 milionów ludzi na całym świecie może mieć alergię pokarmową. Alergia pokarmowa istotnie wpływa na jakość życia (zwłaszcza dzieci). Na szczęści u części dzieci alergie pokarmowe mijają wraz z wiekiem.

Praktycznie każdy pokarm może powodować reakcję alergiczną. Objawy alergii pokarmowej mogą dotyczyć skóry (wysypka, świąd, pokrzywka), przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka) czy układu oddechowego (duszności, kaszel, obrzęk krtani). Najbardziej skrajną odpowiedzią organizmu na alergen jest wstrząs anafilaktyczny, który może prowadzić do śmierci.

Pokarmy, które najczęściej wywołują niewłaściwą reakcję organizmu, decyzją Unii Europejskiej muszą być wymieniane na opakowaniach produktów, jeśli są ich składnikami. Należą do nich:

1. Zboża zawierające gluten (tj. pszenica, żyto, jęczmień, owies, pszenica orkisz, kamut lub ich odmiany hybrydowe) i produkty pochodne.
2. Skorupiaki i produkty pochodne.
3. Jaja i produkty pochodne.
4. Ryby i produkty pochodne.
5. Orzeszki ziemne/orzeszki arachidowe i produkty pochodne.
6. Soja i produkty pochodne.
7. Mleko i produkty pochodne (łącznie z laktozą).
8. Orzechy tj. migdały, orzechy laskowe, orzechy włoskie, orzechy nerkowca, orzechy pekan, orzechy brazylijskie, pistacje, orzechy makadamia i produkty pochodne.
9. Seler i produkty pochodne.
10. Gorczyca i produkty pochodne.
11. Nasiona sezamu i produkty pochodne.
12. Dwutlenek siarki i siarczyny w stężeniach powyżej 10 mg/kg lub 10 mg/l w przeliczeniu na SO2.
13. Łubin i produkty pochodne.
14. Mięczaki i produkty pochodne.

Określenie "może zawierać" oznacza, że dany produkt mógł zostać "zanieczyszczony" alergenami w trakcie produkcji, np. orzechami.

Pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy
Pokrzywka jest grupą chorób, charakteryzującą się występowaniem bąbli (płaskich uniesień skóry utrzymujących się około 24 godzin) i/lub obrzękiem naczynioruchowym (obrzęk głębszych warstw skóry i błon śluzowych). Występują trzy główne typy: a) bąble pojawiające się spontanicznie w przebiegu ostrej lub przewlekłej pokrzywki, b) bąble i obrzęk naczynioruchowy wywoływane przez konkretne czynniki, szczególnie w pokrzywkach fizykalnych i c) inne zaburzenia pokrzywkowe, takie jak pokrzywka indukowana wysiłkiem. Pokrzywka jest częstym schorzeniem, a wskaźnik ogólnej częstość występowania w ciągu całego życia wynosi ponad 20%.

Alergia na leki i czynniki biologiczne
Niepożądane reakcje lekowe występują u prawie 1/10 światowej populacji i u prawie 20% wszystkich chorych hospitalizowanych. Ponad 10% niepożądanych reakcji lekowych stanowią nieprzewidywalne reakcje nadwrażliwości. Reakcje nadwrażliwości na leki dotyczą najczęściej antybiotyków, takich jak penicyliny, cefalosporyny i sulfonamidy oraz kwasu acetylosalicylowego i innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Nadwrażliwość na leki może mieć ciężki przebieg, a nawet stanowić zagrożenie życia.

Alergia na jady
Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych stanowi powszechny ogólnoświatowy problem medyczny i odnosi się do osób, u których występują duże reakcje miejscowe lub uogólnione reakcje alergiczne (anafilaksja). Jako dużą reakcję miejscową określa się reakcję o średnicy większej niż 10 cm, która trwa dłużej niż 24 godziny, przy czym objawy ograniczone są do tkanek w bezpośredniej styczności z miejscem użądlenia. Reakcje systemowe przebiegają z uogólnionymi objawami podmiotowymi i przedmiotowymi i obejmują spektrum objawów, wahających się od zmian łagodnych do zagrażających życiu. Łagodne reakcje systemowe mogą ograniczać się jedynie do skóry jako nagły rumień twarzy, pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy. Cięższe reakcje systemowe mogą wywoływać skurcz oskrzeli, obrzęk krtani i obniżenie ciśnienia tętniczego. Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych może być przyczyną śmiertelnej anafilaksji. Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych może być skutecznie leczona immunoterapią.

Sport a alergia
Umiarkowany, kontrolowany wysiłek fizyczny jest korzystny dla chorujących na alergie i powinien stanowić część wdrażanego postępowania terapeutycznego. Ciężki wysiłek fizyczny może wywołać lub nasilić wiele objawów alergicznych, takich jak skurcz oskrzeli, nieżyt nosa, pokrzywka-obrzęk naczynioruchowy i anafilaksja. Wszyscy uprawiający sport, jeśli mają objawy w trakcie wysiłku, powinni się zgłosić na badanie alergologiczne w celu wdrożenia odpowiednich działań prewencyjnych i terapeutycznych kontrolujących przebieg choroby.

Wywiad lekarski pozwala pozyskać informacje na temat dotychczasowych objawów w kontakcie z podejrzanym alergenem, częstotliwości i dolegliwości objawów, ewentualnych innych chorób towarzyszących oraz występowania chorób alergicznych wśród rodziny. Następnie, w zależności od potrzeby, pacjent kierowany jest na dalsze badania diagnostyczne.

Testy skórne, czyli wystandaryzowane badanie reaktywności skóry na alergeny są wstępną i najpopularniejszą metodą rozpoznania alergii. Wskazaniem do wykonania testów punktowych jest uzasadnione podejrzenie, że tłem zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości jest alergia IgE-zależna. Przeprowadza je się poprzez nałożenie na skórę osoby badanej roztworu zawierającego odpowiednie alergeny (inhalacyjne bądź pokarmowe). Po nakłuciu skóry pacjenta roztwór wchodzi w reakcję z tkankami organizmu. Efekt w postaci bąbla pozwala podejrzewać alergię. Wyniki odczytuje się po 20 minutach. Istnienie bąbla o średnicy powyżej 3 mm oznacza obecność przeciwciał swoistych dla danego alergenu. Testy skórne są szczególnie przydatne przy badaniu uczuleń na alergeny wziewne, stosowane są także w przypadku podejrzenia alergii pokarmowej. Łatwość i bezpieczeństwo wykonania sprawiają, że punktowe testy skórne są badaniem referencyjnym w diagnostyce alergii. W naszej poradni korzystamy z zestawów firmy Allergopharma.

Badanie krwi chorego na obecność przeciwciał IgE (wartość całkowita i specyficzna dla określonych alergenów) jest innym badaniem pozwalającym na wykrycie alergii. Podwyższone stężenie IgE stanowi podejrzenie alergii u danej osoby. Zwykle występuje związek między objawami chorobowymi, dodatnimi wynikami testów skórnych i obecnością specyficznych dla danego alergenu przeciwciał IgE we krwi.

Testy płatkowe to metoda pozwalająca na identyfikację substancji wywołujących kontaktowe zapalenie skóry. Badanie polega na przyłożeniu do pleców płatków nasączonych roztworem alergenu. Wyniki odczytuje się po 48 i 72 godzinach.

Pikflometria polega na wydychaniu strumienia powietrza w specjalny ustnik podłączony do aparatu mierzącego. Badanie pozwala ocenić tzw. szczytowy przepływ wydechowy w odniesieniu do wartości maksymalnej dla osoby badanej.

Badanie spirometryczne albo spirometria pomaga w rozpoznaniu astmy. Polega ono na wykonywaniu pomiarów prędkości i objętości wdychanego i wydychanego powietrza w drogach oddechowych. W astmie dochodzi zazwyczaj do zmniejszenia ilości powietrza wydychanego z maksymalnym natężeniem w ciągu pierwszej sekundy wydechu (FEV1). Po podaniu leków rozszerzających oskrzela (tzw. próba rozkurczowa) wartość ta ulega poprawie. W naszej poradni korzystamy z wysokiej klasy sprzętu Lungtest 1000 firmy MES.

Diety eliminacyjne stosuje się w przypadku podejrzenia alergii pokarmowej w celu wykrycia substancji uczulającej. Polegają one na wykluczaniu z diety po kolei potraw podejrzanych o wywoływanie alergii. Brak reakcji alergicznej po usunięciu z diety danego pokarmu, świadczy o alergicznym wpływie tego pokarmu na chorego. U małych dzieci szczególnie częste jest uczulenie na białko mleka krowiego. U dorosłych w populacji europejskiej na pierwsze miejsce wysuwa się orzech laskowy.

Choroby alergiczne znacząco zmniejszają jakość życia. Dlatego by zapobiec dokuczliwym objawów stosuje się postępowanie profilaktyczne (usunięcie alergenu ze swojego otoczenia lub diety oraz jego unikanie na co dzień) i terapeutyczne (stosowanie leków mających na celu zmniejszenie dolegliwości reakcji alergicznych oraz immunoterapia swoista - odczulanie). Odczulanie polega na podawaniu przez 3-5 lat wzrastającej dawki alergenu tak, aby wytworzyć dla niego tolerancję. U dzieci, których rodzice, dziadkowie lub rodzeństwo cierpią na chorobę alergiczną konieczne jest wykluczenie ekspozycji na dym tytoniowy, dzieci te powinny być karmione wyłącznie piersią do 4-6 miesiąca życia, należy też ograniczyć ekspozycje na alergeny, według zaleceń alergologa.

Niepodjęcie leczenia lub nieprzestrzeganie zaleceń alergologa może doprowadzić do nasilenia choroby alergicznej i konieczności przyjmowania leków w większych niż zazwyczaj dawkach, konieczne też mogą być dodatkowe wizyty a nawet pobyt w szpitalu. U dzieci może dojść do zahamowania wzrostu i rozwoju. W szczególnych przypadkach brak leczenia może doprowadzić do zgonu.